योग ग्रंथ पाठ ११, दिनांक ०१/०५/२०२४,  इच्छा पूर्ती ३/३ null

सारांश 

शरीराचे आरोग्य विविध parameters माध्यमातून डॉक्टर तपासून सांगू शकतात, 

मनाचे आरोग्य कसे तपासायचे?

मनाचे आरोग्य, चारित्र्यामधून, व्यक्तिमत्त्वातून, व्यक्तीचा नेहमीच्या वर्तनातून प्रकट होते. 

ते चांगले कि वाईट आहे त्या प्रमाणे परिणाम त्या त्या व्यक्तीस भोगावे लागतात.   

हे जे वर्तन घडते ते कसे घडते. ते चांगले होण्यासाठी काय करावे? कसे करावे? 

 सामाजिक प्रकृती आणि मनाचे आरोग्य.  

मानसिक शारीरिक प्रकृती प्रमाणे सामाजिक प्रकृतीही असते आणि ती सुदृढ नसली म्हणजे 

त्याचे व्यक्तीवर नकळत परिणाम होतात.  मानसिक आरोग्य नसले तर त्यामुळे व्यक्ती आणि समाज असे दोन्ही

 पातळींवर विघातक परिणाम होतात. स्व-केंद्रित वृत्ती असणे हे सामाजिक प्रकृती बिघडण्याचे मूळ कारण आहे.   

वैज्ञानिक संशोधनातून अनेक सोयी, यंत्रे , रोग निवारक औषधे यांची निर्मिती झाली,  अनेक रोगांचे उच्चाटन झाले

हे खरे असले तरी काही नवीन आजारही  निर्माण झाले असून हे आजार जेथे समृद्धी, प्रगती, तेथे वाढत आहेत 

हे ही खरे आहे. 

त्यासाठी मनाच्या प्रशिक्षणाने वर्तन बदल घडवून व्यक्ती-व्यक्तीतील सहकार्य आणि समर्पणाची भावना निर्माण

करण्याची गरज आज सर्वत्र  आहे. त्यातून बाह्य समता साधेल. 

पेशी विज्ञान आणि मनाचा शरीराशी संवाद. 

शरीरातील पेशींचे बंड तणावाचे बीज रोवते

मानवी शरीर लक्षावधी पेशींचे बनलेले आहे. यातील प्रत्येक पेशीला स्वतंत्र अस्तित्व असते. शिवाय प्रत्येक पेशीला

 तिचे स्वतःचे मन, इच्छा व जीवित हेतू असतो. आपल्या 'माईंड पॉवर' या ग्रंथात स्वामी विज्ञानानंदांनी हा विषय

 सविस्तर हाताळला आहे. यासाठी मनाचा शरीराशी संवाद ध्यान प्रक्रियेतून साधता येतो. त्याने अंतर्गत समता

 साध्य होते. 

सविस्तर एका.... 

विजय रा जोशी,. 

 

 योग ग्रंथ पाठ १०, दिनांक २४/४/२०२४,  इच्छा पूर्ती २/३.   

सारांश . 

मृत्यू समयी इच्छा बाकी असल्यास , जीव दुसरे शरीर घेऊन जन्म घेतो. (पुनर्जन्म). 

अनेक लोकांच्या अनेक इच्छा असू शकतात, त्या क्षणो क्षणी बदलू शकतात. 

इच्छा पूर्ती म्हणजे अशा सर्व इच्छा पूर्ण होणे. हे साध्य अशक्यप्राय आहे. 

आपण असे पाहिले की, इच्छा असंख्य असल्या तरी त्या सर्व इच्छा या एकाच गोष्टीच्या प्राप्तीसाठी असतात.

ती गोष्ट म्हणजे सुख. 

सुख प्राप्तीसाठी ३ गोष्टी लागतात. 

1) संपत्ती, 2) आरोग्य (शरीरिक स्वास्थ्य)   3) स्वभाव  / वर्तन (मानसिक स्वास्थ्य)

या पैकी आपण संपत्ती प्राप्तीसाठी खूप कष्ट घेतो, आरोग्यासाठी काही प्रमाणात. पण स्वभाव या गोष्टीकडे

आपले विशेष लक्ष नसते. यावर सविस्तर विचार केल्यानंतर आपण असे पाहिले की योग्य पद्धतीने

आत्मपरीक्षण आणि उत्कृष्ठ स्वभाव घडविणारे शिक्षण याची आवश्यकता आहे. 

मनाच्या योग्य इच्छा आणि त्या प्रत्यक्षात येण्यासाठी शरीराचा योग्य उपयोग हे आपल्याला अधिक समजून घेणे

आवश्यक आहे. याचा सविस्तर, सखोल शास्त्रशुद्ध आणि बुद्धिनिष्ठ विचार स्वामीजींनी योग ग्रंथात मांडला

आहे. 

श्रेयस  प्रेयस . 

माणसाला त्याच्या आयुष्यात अनेकदा दोन किंवा अधिक पर्यायातून निवड करावी लागते 

ज्यात काही सोपे सुखदायक मार्ग असतात तर काही कठीण पण कल्याणकारक मार्ग असतात. 

अशा प्रसंगी बुद्धीमान व्यक्ती दोन्हीमधला फरक नीट ध्यानात घेऊन कठीण पण कल्याणकारक 

मार्ग निवडते आणि सोपा व सुखदायक मार्ग डावलतो. 

मनाची ठेवण बदलल्याशिवाय सुधारणा नाही

आपल्या मध्ये अनेक वाईट गोष्टी असू शकतात. 

पाप कळत/नकळत घडलेले असू शकते. या सर्वाचा सकारात्मकतेने 

आपण स्वतः शोध घेतला पाहिजे. वाईट कमी करण्यासाठी

सतत प्रयत्न करीत राहिले पाहिजे. 

स्वतःची वर्तन शुद्धी (आचार) व या ज्ञानाची माहिती इतरांना देण्याचा 

श्रामानंद (प्रचार) या दोन पावलांनी चालत राहिले तर आपली प्रगती होते. 

मानव हा विश्वाचा अतिसूक्ष्म घटक. आणि म्हणून विश्व नियम मानवी जीवनास लागू होतात. 

विश्व हे नियमांनी चालते. विज्ञानातील खाली दिलेले दोन सिद्धांत मानवी जीवनास कसे लागू पडतात, याचा विचार

 हे स्वामीजींच्या कार्याचे एक वैशिष्ठय आहे. 

१. कार्य कारण भाव , गतीस प्रतिगती. (न्यूटन चे गती नियम). 

Every action has a reaction equal and opposit . 

२. समता (कृतज्ञता),. Entropy  २ nd law of  Thermodynamics 

Energy flows from higher to lower level till it attains Entropy. 

विश्व नियम पालनाने मानव जीवन सुखी होऊ शकेल का ? आणि त्यासाठी काय करावे.. 

हा विचार या पाठात ऐका. 

विजय रा. जोशी. 

 योग ग्रंथ पाठ ९,  १७, एप्रिल २०२४,  इच्छा पूर्ती. १/३  ध्वनी फीत .null 

सारांश 

“इच्छापूर्ती” साठी जन्म झाला.

जन्‍म घेणे लागे वासनेच्‍या संगे । तेची झाली अंगे हरीरुप॥   .....  हरीपाठ. 

इच्छा पूर्ती : इच्छा जरी अनेक असल्या तरी त्या सर्व एकाच गोष्टीसाठी, ... ती गोष्ट      “सुख” !

जीवनाचा सामान्य हेतू  'सुख शोधणे’   हा असतो. 

वय कोणतही असो, सुखाचा शोध घेणारी पावलं कधीच थबकत नाहीत. 

मात्र जीवनाचा असामान्य हेतू ‘शांतीपूर्ण समाधान शोधणे’ हा असला पाहिजे.

मुळात समाधान ही सुखाच्या पलीकडची मनाची अवस्था आहे. समाधान म्हणजे, संतोष असणारी मनाची अवस्था.

म्हणजे मनाची शांती, संतुष्टता. 

मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयोः । बन्धाय विषयासक्तं मुक्त्यै निर्विषयं स्मृतम् ॥

सुख हवे दुःख नको. (मनाचा स्थायीभाव) 

जीवन किती सुखी आहे ?

“सुख पाहता जवापाडे, दुःख पर्वता एवढे”. 

“जगी सर्व सुखी असा कोण आहे, विचारे मनाला तूच शोधून पाहे”. 

विज्ञान प्रगत झाले, तंत्रज्ञान विकसित झाले, मानवी जीवन सुखी झाले का?

जग जवळ आले, माणसे किती जवळ आली ?

माणूस = मन (अजड) + शरीर  (जड).

 यात मन ठरवते आणि शरीर कार्य करते म्हणून माणूस समजण्यासाठी त्याचे मन समजणे महत्वाचे

आहे.  विज्ञान आणि अध्यात्म दोन्ही महत्वाचे आहे , याचा समन्वय हे  स्वामीजींच्या कार्याचे

वैशिष्ठय आहे. 

माणसाचे मन स्वभावातून , वर्तनातून व्यक्त होते,  चारित्र्यातून  कळते. 

आयुष्यातील सुखासाठी / यशासाठी मनाचे शिक्षण ... जे विज्ञानाच्या माध्यमातून मनशक्ती केंद्र देते. 

इच्छा पूर्ती / सुख प्राप्ती प्रक्रिया समजून घेण्यासाठी हा आणि पुढील दोन पाठ., 

.. आपल्याला कदाचित अधिक विचार प्रवृत्त होण्यासाठी काही नवीन Insight देतील असे वाटते. 

विजय रा जोशी. 

 योग ग्रंथ पाठ ८.  उत्क्रांती ३/३ , दि. १० एप्रिल २०२४   ध्वनी फीत . 

जडाच्या बोगद्यात मनाची उत्क्रांती

महास्फोट स्थितीमध्ये मन जडाच्या  बोगद्यात शिरले. (विश्व  निर्मितीचा क्षण). त्या जडाने अनेक आकार धारण केले, उत्क्रांती झाली, जीव सृष्टी निर्माण झाली. मानव निर्माण झाला. मनुष्य जीव जगला . 

आयुष्याच्या शेवटी जड / अजडाची विलगता झाली.  पण इच्छा संपली नाही. जन्म मरणाचे चक्र सुरु राहिले. बोगद्यातील प्रवास संपला  नाही. 

वासना तृप्तीसाठी, सुखासाठी जीव चालत राहिला धावत राहिला. सुख दूरच राहिले. अशी उत्क्रांती झाली. जीव जर विविध सुख वासना पासून अलिप्त होईल, मुक्त होईल तर मग जीव स्थिती पासून विश्व निर्मात्या पर्येंत आणि त्याही मागील ब्रह्म स्थिती कडे प्रवास होईल. 

मनाला मुक्ती पाहिजे असेल तर सोपी युक्ती आहे.  मन बांधले कसं गेलं, बंधनात कस अडकलं ते शोधायचं. आणि त्या गाठी सोडायच्या. स्वार्थाच्या, पूर्व संस्कारांच्या गाठी. आयुष्याच्या दोऱ्याला आपण स्वार्थाच्या गाठी मारल्या आहेत. त्यातील एकेक गाठ सत्कर्माने,  त्यागाने , सद्हेतूने,  निष्काम उपासनेने सोडवायची. 

व्यवहार शुद्ध करण्यासाठी व्यवहार सोडण्याची गरज नाही , 

हळू हळू सुरवात करा.    साम, दाम, दंड भेद …. यशासाठी अनेक मार्ग.

साम/दाम.. एखादा माणूस लोकांशी एकत्रतेने, जुलवणुक करून लोकप्रिय होतो.

दंड … डार्विन विचार.

भेद .. ज्ञान आधारित स्वतंत्र रीत्या मार्ग शोधणे.

को हम ? या विवेकाने परतीचा प्रवास सुरू होईल, अज्ञानाचा निरास होईल. आपण अज्ञानाच्या

बोगद्यातून बाहेर पडू. ज्ञानाच्या प्रकाशात मुक्त होऊ. फक्त ही बुध्दी, हे motivation टिकले पाहिजे.

आपल्याला उत्क्रांतीच्या वाटा शोधता येतील, अधिक संशोधन करता येईल… स्वामीजी. 

मानवी उत्क्रांती म्हणजे मनाची शुद्धी, मनाचे शुद्ध स्वरूप म्हणजे आत्मा. आत्मज्ञान प्राप्ती.  उत्क्रांती संबंधीचे हे चिंतन आपल्याला काही नवीन प्रेरणा देते.   

ऐका , अनुभवा, आणि इतरांशी हे सर्व लिंक मार्फत शेअर करू ज्ञान गुणाकार करा, ही नम्र विनंती !

विजय रा जोशी. 

 योग  ग्रंथ पाठ ७, उत्क्रांती २/३  दि. ३ एप्रिल २०२४.  ध्वनी फीत 

 

अमिबाने माणसापर्यंत प्रगती केली, म्हणजे काय केले ?) 

'बुध्दीयोगा'च्या पाचव्या प्रबंधात, याचे वर्णन आहे.

खालच्या अप्रगत प्राण्यापासून माणसापर्यंत प्रगती झाली, तशी त्याची दुःखे, गुणाकाराने वाढली. ती दुःखे, तो पुढे

ढकलू शकला. एवढीच त्याला मेंदूने देणगी मिळाली. 

मेंदू असलेला माणूस, 'राग वाईट आहे,' असे जाणत असूनसुध्दा, प्रगत मेंदूच्याच सहाय्याने, त्याचे दुष्परिणाम, 

त्याने काही काळ टाळले,  याप्रमाणेच, मेंदूच्याच सहाय्याने, अनेक परस्परविरोधाच्या कसरती त्याने केल्या.  

योग शास्त्र आणि शरीर शास्त्र याचा सम्बन्ध , योग ग्रंथात स्वामीजींनी विस्ताराने दिला आहे. 

त्याचा स्वतंत्र अभ्यास करून ते सर्व समजून घेणे,  हे आपण नंतर करणार आहोत.

“Does (Darwin) evolutionary theory need a rethink?”  Scientists. 

Standard evolutionary theory assumes that the changes that fuel natural selection will be more or less random in both cause (the mutation) and effect (the physical change brought about).

But sometimes certain forms or features seem “easier” to evolve than others in a way that externally-influenced natural selection doesn’t fully explain — since the way those forms develop makes some adaptations more likely to appear than others. 

The extended evolutionary synthesis takes the view that this developmental bias is not a mere footnote to convergent evolution but can have a significant role in shaping what is possible as species adapt across generations. (जुळवणूक).  

जुळवणूक कोणाची होते ? विचारांची !!   म्हणजेच मनाची, बुद्धीची, अंतःकरणाची !!!

व्हॉट माईंड मीन्स  (published before 1963) . 

२१ व्या  शतकातील शास्त्रज्ञ जे म्हणतात तेच स्वामीजींनी  १९६० च्या सुमारास म्हंटले आहे. 

Evolution theory pre-supposes mind. The law of evolution presumes an overall,  all-sided

development of an organism tending to perfection. 

It is nothing but Mind that qualifies  itself,  steps up and retains characteristics acquired in the lower

species. The present theory of evolution (Darwin theory) pathetically fails to un-riddle the gap

between two species.  (How ape shifted to attain human structure).

The secret of these gaps in the evolution can never be un-masked  unless Mind is recognized as a vital

 force independent of matter. 

दशावतार

थोर शास्त्रज्ञ डार्विनने या पृथ्वीतलावरचा पहिला ‘जीव’ पाण्यात निर्माण झाला असा सिद्धांत साधारणत: 150 -200

वर्षांपूर्वी मांडला.. त्या पाण्यातल्या पहिल्या सजीवापासून, लाखो वर्षांपासून ,अनेकजीव-जाती उत्क्रांत होत होत

आजचा प्रगत मानव बनला. ..अर्थात एखादा छोटा बदल घडायलाही हजारो , लाखो वर्षं लागतात..

डार्विनने मांडलेला उत्क्रांतीचा सिद्धांत आता मान्य आहे परंतू आपल्या पुराणातून हजारो वर्षांपुर्वी

सांगितलेली आणि हिंदू जनमानसाचा अतिव विश्वास असणारी दशावताराची कहाणी डार्विनच्या

तत्वाशी आश्चर्यकारकरीत्या मिळती-जुळती आहे.

हे सर्व आणि अधिक काही , सविस्तरपणे आपण या विवेचनात ऐकू शकाल. 

विजय रा जोशी. 

 योग ग्रंथ पाठ ६ ,  उत्क्रांती  १/३ (२७ मार्च २०२४)  ध्वनी फीत 

सर्व सजीव पृथ्वीवर निसर्ग नियमाने जन्माला येतात. ज्या सजीव जाती नैसर्गिक बदलांना तोंड देत 

उत्क्रांत होतात (जुळवून घेऊ शकतात) त्याच जाती काळाच्या ओघात टिकतात. ज्यांना हे जमत नाही 

त्या प्राणिजाती नष्ट होतात व त्यांची जागा नव्या जाती घेतात. हे बदल घडायला कोट्यवधी वर्षे 

जावी लागतात. असा या सिद्धांताचा सर्वसाधारण गोषवारा आहे.

लामार्क, माल्थस, वॅलेस , डार्विन हे काही शास्त्रज्ञ, ज्यांनी या वर काही संशोधन विचार मांडले आहेत. 

उत्क्रांतीवाद हा उत्क्रांतीवादाच्या कल्पनांचा किंवा सिद्धांताचा संच आहे. ही एक अनुक्रमिक, दिशात्मक

आणि हळूहळू घडणारी प्रक्रिया आहे. ही पद्धतशीर बदलाची प्रक्रिया आहे. सांस्कृतिक आणि सामाजिक

मानववंशशास्त्रात मानवी संस्कृतीचा हळूहळू, संरचनात्मक बदल हा उत्क्रांतीवाद्यांच्या अभ्यासाचा विषय आहे.

स्वामीजींनी या वर आपले विस्तृत विचार विविध ग्रंथात मांडले आहेत. आणि मन, मनाच्या इच्छा आणि

परिस्थितीशी जुळवणूक या सर्वांची उत्क्रांती मध्ये अत्यंत महत्वाची भूमिका लक्षात घेतल्या शिवाय त्या थेअरीला

 पूर्णतः येणार नाही हे ठाम पणाने मांडले आहे. 

या व्यतिरिक्त उत्क्रांतीत तथाकथित उन्नति झाली कि अधोगती झाली यावर सुद्धा अत्यंत महत्वाचे भाष्य केले आहे.

माईंड पॉवर, व्हॉट माईंड मीन्स, आपण असे का वागतो, पर्पज ऑफ युनिव्हर्स, वागावे कसे ... अनेक

 पुस्तकांमध्ये  स्वामीजींनी या सिद्धांताचा विविध  अंगांनी  विचार केला आणि अनेक पैलूंवर भाष्य केले. 

उत्क्रांती प्रक्रिया आणि आपण याचा दुवा समजण्यासाठी  हे सर्व समजून घेणे आपल्याला महत्वाचे आहे.  

यावर अभ्यासात्मक चिंतन एकूण ३ पाठात मांडण्याचा हा प्रयत्न  आपल्याला उद्बोधक वाटावा अशी अशा आहे. 

खरे तर यावर अधिक अभ्यास, संशोधन होणे , करणे गरजेचे आहे. असे वाटते.

 

विजय रा. जोशी